Świerzowa Ruska – Spacer Śladami Nieistniejącej Wsi Łemkowskiej w Beskidzie Niskim

Gdy po raz pierwszy usłyszałem o Świerzowej Ruskiej, nie spodziewałem się, że spacer przez nieistniejącą wioskę może być tak poruszający. Jako gospodarze Czarnych Domków w beskidzie niskim, codziennie obserwujemy, jak przyroda i historia przeplatają się w tych górach. Ale dolina dawnej wsi łemkowskiej to miejsce wyjątkowe – tam, gdzie kiedyś tętniło życie 450 mieszkańców, dziś panuje cisza przerywana tylko szumem potoku i śpiewem ptaków.

Świerzowa ruska to nie tylko ścieżka przyrodniczo kulturowa przez teren magurskiego parku narodowego. To podróż przez czas, gdzie każdy kamień ma swoją historię, a każde drzewo owocowe przypomina o ludziach, którzy tu żyli, kochali i pracowali. Wieś całkowicie opustoszała po 1947 roku, ale jej duch wciąż unosi się nad doliną.

Historia Wyrwana z Korzeniami

Świerzowa ruska powstała w XVI wieku jako wieś królewska, zamieszkana przez ludność rusińską przybywającą z Zakarpacia. To właśnie tu, w dolinie świerzówki, Łemkowie budowali swoje drewniane chyże i zakładali rodziny. Przed II wojną światową wieś łemkowska liczyła około 450 mieszkańców w 66 domach – to były całe pokolenia związane z tym miejscem.

Centrum życia religijnego stanowiła cerkiew pod wezwaniem św jana chrzciciela z 1894 roku, wzniesiona w stylu zachodniołemkowskim. Gdy dziś idę ścieżką przyrodniczo kulturową świerzowa, wyobrażam sobie dźwięk dzwonów wzywających na nabożeństwo, śmiechy dzieci bawiących się przy potoku, zapach chleba z wiejskich pieców.

Historia zatoczyła jednak tragiczne koło. W 1945 i 1946 roku rozpoczęły się deportacje mieszkańców do Ukraińskiej SRR. Ostateczny cios zadała akcja “Wisła” w 1947 roku – ostatnich 9 mieszkańców zostało wysiedlonych, a wieś zniknęła z map jako żywa społeczność.

Ścieżka Przez Czas i Naturę

Dziś przyrodniczo kulturowa świerzowa ruska to 4-kilometrowa trasa z łagodnym nachyleniem, którą można pokonać w ciągu 2-3 godzin. Początek ścieżki znajduje się w świątkowej wielkiej, gdzie można zostawić samochód na parkingu przy końcu drogi. Stamtąd żółtym szlakiem kierujemy się w górę doliny.

Ścieżka przyrodniczo kulturowa prowadzi przez ośmiu przystanków edukacyjnych z tablicami informacyjnymi. Każdy przystanek to inna historia – od opowieści o życiu codziennym Łemków, przez proces sukcesji ekologicznej, po współczesne procesy przyrodnicze zachodzące w dolinie.

Szczególnie poruszający jest stary cmentarz z kamiennymi krzyżami – niektóre pochodzą z 1883 roku. Te trójramienne krzyże to nie tylko pomniki zmarłych, ale świadectwa całej kultury, która tu kwitła. W pobliżu znajduje się cerkwisko – miejsce po dawnej cerkwi św. Jana Chrzciciela, dziś oznaczone jedynie podmurówkami zarośniętymi trawą.

Gdy Przyroda Odzyskuje Swoje

Na terenie nieistniejącej wsi można obserwować fascynujące procesy ekologiczne. W miejscu dawnych pól i sadów rozwijają się łąki ostrożeniowe i mietlicowo-mieczykowate. Zdziczałe drzewa owocowe – pozostałość po starych sadach – przyciągają dziką zwierzynę. Niedźwiedzie regularnie odwiedzają te miejsca, szczególnie jesienią, gdy dojrzewają dziko rosnące jabłka i śliwki.

Potok świerzówka meandruje przez dolinę, podcinając brzegi erozją boczną. Liczne drewniane mostki umożliwiają bezpieczne przejście na drugą stronę. To właśnie w dolinie świerzówki najlepiej widać, jak cały czas zachodzą procesy sukcesji wtórnej – natura powoli odzyskuje teren, który przez wieki był kształtowany przez człowieka.

Na polanie majdan, będącej końcem głównej trasy, stoi drewniany schronek, gdzie można odpocząć i postawić pieczątkę magurskiego parku narodowego w książeczce turystycznej. Stąd można kontynuować wędrówkę żółtym szlakiem do Bartnego lub czerwonym szlakiem na szczyt magury wątkowskiej.

Praktyczne Rady od Gospodarzy Gór

Jako ludzie, którzy codziennie żyją w tych górach, mamy kilka rad dla odwiedzających świerzową ruską. Po pierwsze – trasa może być błotnista po deszczu, więc wybierzcie odpowiednie obuwie. Najlepszy okres na zwiedzanie to maj-październik, kiedy pogoda sprzyja spacerrom.

W świątkowej wielkiej, tuż przy skrzyżowaniu skręcamy w kierunku parkingu, znajdziecie też łowisko pstrągów “Pod Mareszką” oraz piękną malowaną cerkiew – warto je odwiedzić w ramach całego dnia spędzonego w okolicy.

Jeśli planujecie dłuższą wyprawę, z przełęczy majdan możecie zejść do Bartnego i wrócić do świątkowej wielkiej, tworząc pętlę. To około 6-7 godzin marszu przez różnorodne tereny beskidu niskiego. Na trasie znajdziecie też węzeł szlaków prowadzących do bacówki PTTK w Bartnem.

Cisza, Która Opowiada Historie

Świerzowa ruska to miejsce, które zyskuje w miarę poznania. Pierwszego dnia może wydawać się po prostu ładną ścieżką przez las. Ale gdy zaczniecie dostrzegać pozostałości fundamentów, gdy zatrzymacie się przy krzyżach na cmentarzu, gdy usłyszycie ciszę przerwaną tylko szumem potoku – wtedy zrozumiecie, dlaczego to miejsce jest tak wyjątkowe.

Dla nas, gospodarzy czarnych domków, każdy spacer przez świerzową ruską to przypomnienie o tym, jak krucha jest cywilizacja i jak potężna natura. To także dowód na to, że pamięć o ludziach może przetrwać w kamieniu, w starych drzewach owocowych, w kształcie doliny wyrzeźbionym przez pokolenia.

Jeśli szukacie miejsca, gdzie można uciec od zgiełku współczesnego świata i poczuć autentyczny kontakt z historią i przyrodą, świerzowa ruska was nie zawiedzie. A jeśli zatrzymacie się u nas w czarnych domkach, chętnie opowiemy wam więcej historii o tym wyjątkowym zakątku beskidu niskiego.

Przyjedźcie i przekonajcie się sami – czasem największe odkrycia czekają tam, gdzie wydaje się, że już nic nie ma.